Dulaang Filipino

 Ang Dula

 

Panunuluyan – isang uri ng dulang pangrelihiyon na namalasak noong panahon ng Kastila.  Ang pinakadiwa nito ay ang paghahanap ng bahay na matutuluyan ng mag-asawang San Jose at Birheng Maria noong bisperas ng Pasko.

 

Senakulo – isang uri ng dulang makarelihiyon na ang pinakamanuskrito ay ang pasyon.  Itinatanghal ito kung Mahal na Araw, kadalasa’y nagsisimula sa Lunes Santo at nagtatapos ng Biyernes Santo, kung minsan pa’y umaabot ng Linggo ng Pagkabuhay.  Ito ay itinatanghal sa entablado.  Tinatawag din itong “pasyon sa tanghalan”. 

 

Moro-Moro – itinatanghal sa entablado.  Dalawang pangkat ang naghaharap dito:  ang mga Kristiyano at ang mga moro. Tinawag itong comedia de capa y espada na sa kalauna’y naging kilala sa palasak na tawag na “moro-moro”.  Nasusulat sa anyong tula, pumapaksa sa paglalaban ng mga Kristiyano at mga di-Kristiyanong tinawag ng mga Kastilang “moro”. Laging magtatagumpay ang mga Kristiyano sa mga paglalaban.  

 

Tibag – ito ay may kaugnayan sa senakulo sapagkat ito ay nauukol sa paghanap sa krus na kinamatayan ni Kristo sa bundok ng Kalbaryo.  Ang mga tauhan dito ay sina Emperatris Elena at ang kanyang anak na si Emperador Constantino.  Tinawag na tibag sapagkat ito ay nauukol sa pagtibag ng bundok ng Kalbaryo sa paghanap ng krus.     

 

Mga Unang Tula

 

Ang unang tula sa Tagalog ay sinulat ni Tomas Pinpin at kasamang inilimbag sa kanyang aklat na Librong Pag-aaralan nang manga Tagalog sa Uicang Castila.  Ang tula ay binubuo ng magkasalit na taludtod sa Tagalog at Kastila sa layuning matutuhan ang Kastila.

 

Felipe de Jesus – ipinalalagay ng mga mananaliksik na ang kritikong si Felipe de Jesus ng San Miguel, Bulakan, ang unang tunay na makatang Tagalog.

 

Mga Tulang Romansa

 

Kurido - tulang pasalaysay na may sukat na walong pantig sa taludtod at may mga paksang kababalaghan at maalamat (karamiha’y halaw at hiram sa paksang galing sa Europa) na dala rito ng mga Kastila.  Inaawit ito nang mabilis o “allegro”.  May walong pantig ang taludturan. (Halimbawa: Ibong Adarna).

 

Awit – isang uri ng tulang binubuo ng labindalawang pantig bawat taludtod ng isang saknong at kung inaawit ay marahan o “andante”.  (Halimbawa: Florante at Laura)

 

Mga Manunulat ng Kurido at Awit

 

Ananias Zorilla – may akda ng awit na Dama Ines at Prinsipe Florinio.

 

Jose de la Cruz (1740 – 1829) – kilala sa sagisag na Huseng Sisiw.  Siya ang kauna-unahang mag-aayos ng tula.  Tinawag siyang Huseng Sisisw sapagkat sisiw ang karaniwang pabuya na ibinibigay ng nagpapagawa sa kanya ng mga tula ng pag-ibig at ng mga nagpapaayos sa kanya ng tula.  Kumatha ng Historia Famosa ni Bernardo Carpio, Doce Pares de Francia,Rodrigo de Villas, Adela at Floranteat Flora at Clavela.

 

Francisco Baltazar (Balagtas) 1788 -1862 – Isinilang sa Panginay. Bigaa, Bulacan noong ika-2 ng Abril, 1788.  Sumulat ng Florante at Laura na inialay niya sa kanyang iniibig na si Maria Asuncion Rivera (M.A.R.) na tinawag niyang si “Celia” sa akda.

 

Karagatan – isang paligsahan sa tula na nilalaro bilang parangal sa isang namatay.  Ang mga kasali rito ay umuupo nang pabilog at nasa gitna ang hari.

 

Duplo – isa pang paligsahan sa pagtula na karaniwang ginaganap sa bakuran ng namatayan, sa ikasiyam na gabi matapos mailibing ang namatay, bilang panlibang sa mga naulila.

 

Ensilada – isa pang paligsahan sa pagtulana ginagawa bilang pang-aliw sa namatayan.  Ito ay ginagawa gabi-gabi habang nagsisiyam ang namatay.

 

Panahon ng Pagbabago at Paghihimagsik

 

Herminigildo Flores – isang manunulat sa panhon ng himagsikan.  Sa kanyang mga sinulat ay lalong bantog ang mahabang tulang may pamagat na, “Hibik ng Pilipinas sa Inang Espanya”.

Dulaang Pilipino

 

ANG MAKULAY NA MUNDO NG DULA

          Ang dula ay isang uri ng panitikang ang pinakalayunin ay itanghal sa tanghalan. Mauunawaan at matutuhan ng isang manunuri ng panitikan ang ukol sa isang dula sa pamamagitan ng panonood.

          Gaya ng ibang panitikan, ang karamihan sa mga dulang itinatanghal ay hango sa totoong buhay maliban na lamang sa iilang dulang likha ng malikhain at malayang kaisipan.

DULANG PILIPINO

KASAYSAYAN NG DULANG PILIPINO

 

          Bago natin talakayin ang kasaysayan ng dulang Pilipino, makabubuti sigurong alamin muna natin ang kahulugan ng dula o drama. Ito ay nag- ugat sa salitang Griyego na ayon sa diksyonaryo, ang ibig sabihin ay pampanitikang komposisyon na nagkukuwento sa pamamagitan ng wika at galaw ng mga aktor. Ayon sa mga mananalaysay, ang dula o drama ay maaaring ipaliwanag sa dalawang paraan.

          Sa isang dako, ang tunay na drama ayon kay Sebastian ay nagsimula noong mga unang taon ng pangungupkop ng mga Amerikano. Idinagdag pa ni Tiongson na ang drama ay binubuo ng tanghalan, ibat-ibang kasuotan, skripto, “characterization”, at “internal conflict.” Ito ang pangunahing sangkap ng tunay na drama ayon sa banyagang kahulugan. Sa kabilang dako, ayon sa mga aklat, ang drama ay drama kahit wala ang mga sangkap na nabanggit. Ito ang dramang Pilipino. Ayon pa rin kay Tiongson, memises ang pangunahing sangkap ng dulang Pilipino. Memises ay ang pagbibigay buhay ng aktor sa mga pang-araw-araw na pangyayari sa buhay ng mga Pilipino. Ito rin ang malaking pagkakaiba ng banyaga sa Pilipinong dula.

          Inilalarawan sa tunay na Pilipinong dula, ang mga pangarap ng bansa. Dito ipinapakita ang mga katutubong kultura, paniniwala, at tradisyon. Ikinukuwento rin ang paghihirap at pagpupunyagi sa buhay ng mga katutubong Pilipino. Dito rin mamamalas ang ibat-ibang anyo ng kanilang pamahalaan at uri ng lipunan. Samakatuwid, ang tunay na dulang Pilipino ay nagbibigay ng mas malawak na pang-unawa sa kulturang Pilipino at nagbibigay ng kasagutan sa mga pangangailangan ng mga Pilipino. Higit sa lahat, ito’y nagsisilbing gabay para sa kabutihan ng mga mamamayang Pilipino.

          Ang kasaysayan ng dulang Pilipino ay isinilang sa lipunan ng mga katututbong Pilipino bago pa dumating ang mga dayuhang mananakop. Ayon kay Casanova, ang mga katutubo’y likas na mahiligin sa mga awit, sayaw at tula na siyang pinag-ugatan ng mga unang anyo ng dula. Ang mga unang awitin ay nasa anyo ng tula. Ang mga katutubo rin ay mayaman sa epikong bayan na kalimita’y isinasalaysay sa pamammagitan ng pag-awit. Ang mga awit, sayaw, at ritwal ay karaniwang ginaganap para sa pagdiriwang ng kaarawan, binyag, pagtutuli, ligawan, kasalan, kamatayan, pakikipagdigmaan, kasawian, pananagumpay, pagtatanim, pag-aani, pangingisda, atbp. Bago dumating ang mga dayuhang mananakop, ay mayroon ng ilang anyo ng dula ang mga katutubong pilipino.