LET REVIEWER-FILIPINO

 

Wika

Ilang mga pananaw ukol sa wika:

“…Maari nating hiramin sa loob ng isang panahon ang wika ng ibang bayan, ngunit hindi tayo tunay na makapag-aangkin ng isang wikang pambansa maliban sa pamamagitan ng pagpapatibay, pagpapaunlad at paggamit ng isang wika na sariling atin.”  (Manuel L. Quezon)

Parang hininga ang wika, sa bawat sandali ng buhay natin ay nariyan ito.  Palatandaan ito na buhay tayo, at may kakayahang umugnay sa kapwa nating gumagamit din nito.  (Bienvenido L. Lumbera)

Ang wika ay isang panlipunang penomenon.  Ibig sabihin, mahalaga ito hindi lamang s indibidwal kundi lalo na sa lipunang kanyang kinabibilangan.  (Pamela C. Constantino)

Mahalagang kasangkapan ng panlipunang kapital ang wika na ang gamit ay gawing episyente o mabisa ang mga transaksyon sa isang ekonomiya.  (Tereso Tullao, Jr.)

   Ang pag-aaral ng wikang Filipino ay binubuo ng dalawang kakayahan:

• kakayahang makabuo ng mga pahayag o pangungusap na may wastong kayariang pambalarila; tinatawag itong kakayahang linggwistika o linguistic competence
• kakayahang maunawaan at magamit ang mga pangungusap na may wastong pambalarilang kayarian sa angkop na panlipunang kapaligiran ayon sa hinihingi ng sitwasyon; tinatawag itong kakayahang komunikatibo o communicative competence.

 

Ponolohiya

• Patern o kumbinasyon ng mga tunog sa loob ng isang wika
• Ponema – pinakamaliit ngunit pinakamakahulugang yunit ng tunog ng isang wika. 

 

Mga Ponemang Segmental

Ito ay makabuluhang tunog sa Filipino na ginagamitan ng mga katumbas na titik upang mabasa at mabigkas.  Kabilang dito ang mga ponemang katinig, patinig, diptonggo, at klaster.

Mga Ponemang Katinig

Ang mga katinig ng Filipino ay maiaayos ayon sa punto o paraan ng artikulasyon at kung ang mga ito ay binibigkas nang may tinig o walang tinig. 

 

Mga Ponemang Patinig

Ang mga patinig ng Filipino ay maiaayos sa tsart ayon sa kung aling bahagi ng dila ang gumagana sa pagbigkas ng isang patinig—unahan, sentral, likod—at kung ano ang posisyon ng nasabing bahagi sa pagbigkas—mataas, nasa gitna, o mababa.

 

Posisyon ng Bahagi ng Dila sa Pagbigkas		Bahagi ng Dila
	Harap	Sentral	Likod
Mataas   Gitna   Mababa	i   e	(¶)       a	u   o

 

Ang /i/, halimbawa, ay tinatawag na mataas-harap sapagkat kapag binibigkas ito, ang harap na bahagi ng dila ang gumagana na karaniwan ay umaarko nang pataas.

May limang pangunahing patinig ang wikang Filipino: ang /a/. /e/, /i/, /o/, at /u/.  Gayon man, mapapansing isinama sa tsart ang ponemang (¶) (schwa) na gamitin sa Pangasinan, ilang pook sa Ilokos, Maranaw, at iba pang lugar sa Pilipinas.

Sa maraming katutubong wika ng Pilipinas at maging sa wikang Filipino, mga allophone, o maaaring mapagpalit-palit, ang mga tunog ng /e/ at /i/, gayon din ang mga tunog ng /o/ at /u/.  Tulad nito:

/lala×keh/ ~ /lala×kih/  ‘man’

/baba×eh/ ~ /baba×ih/ ‘woman’

/miyer×koles/ ~ /miyer×kules? ‘Wednesday’

 

Mga Diptonggo

Tumutukoy ang diptonggo sa mga pinagsamang tunog ng isang patinig (a, e, i, o, u) at isang malapatinig (w, y).  Nasa ibaba ang tsart ng mga diptonggo sa wikang Filipino. 

Posisyon ng Bahagi ng Dila sa Pagbigkas		Bahagi ng Dila
	Harap	Sentral	Likod
Mataas   Gitna   Mababa	iw, iy   ey	ay, aw	uy   oy, ow

 

Mga halimbawang salita:

aywan                    baytang alay

awdisyon               restawran               dilaw

 

Mga Klaster

Ang mga klaster o kambal-katinig sa Filipino ay dumarami dahil sa pagpasok ng ng mga salitang Ingles sa sa wikang Filipino.  Ang klaster ay ang magkakabit na dalawang magkaibang katinig sa isang pantig. 

Mga halimbawa:

blakbord brigada                  kard                       

kliyente  krokis   nars

komonwelt            transportasyon     dimpols

 

Mga Ponemang Suprasegmental

Tumutukoy ang mga ponemang suprasegmental sa mga makahulugang yunit ng tunog na karaniwang di tinutumbasan ng titik o letra sa pagsulat.  Kabilang sa mga ponemang suprasegmental ang tono (pitch), haba (length), diin (stress), at antala (juncture). 

Tono

Tinutukoy ang tono sa paraan ng pagbigkas na maaaring malambing, pagalit, mabilis na parang nagmamadali, mahina at iba pa.  Naiiba-iba ang tono o pagtaas at pagbaba ng tinig sa wikang Filipino batay sa iba’t ibang layunin at damdamin ng nagsasalita.  Halimbawa maiiba-iba ang intonasyon sa sumusunod na pangungusap ayon sa inihahayag na emosyon ng nagsasalita.  Basahin ang mga pangungusap batay sa ipinahahayag na emosyon:

Ikaw nga!  (nagulat)

Ikang nga! (pagalit)

Ikaw pala.  (ordinaryong pagbati)

Ikaw pala.  (walang interes na pagbati)

 

Diin

Ginagamit sa gramatikang ito ang dalawang magkahiwalay na bar (/ /) upang maglaman ng notasyong ponemik na sisimbolo sa paraan ng pagbigkas ng isang salita.  Ginagamit din ang tuldok / . / upang matukoy ang pantig o silabol ng isang salita na may diin (stress).  Ito ay nangangahulugan naman ng pagpapahaba ng pantig na laging may kasamang patinig.  Tulad ng sumusunod kung saan may diin at pinahahaba ang pantig na sinusundan / . /:

/kasa.ma/* = companion

/kasama/ = tenant

/magnana.kaw/ = thief

/magna-na.kaw/ = will steal

/magna.nakaw/ = will go on stealing

 

Punto at Intonasyon

Tumutukoy ang punto sa kakaibang pagbigkas ng isang grupo ng mga tao.  Halimbawa sa rehiyong Tagalog, iba-iba ang punto ng mga Batangenyo, Kabitenyo, taga-Quezon, Rizal, Bataan, at iba pang nasa Katagalugan.  Sa pagsasalita pa lamang, madaling matukoy kung saan nagmula ang isang tao, lalo pa’t gumagamit siya ng “Ala e!” kung taga-Batangas, ng “Aru!” kung taga-Queson at iba pa.  Ang ilang lugar naman sa Cebu na gumagamit ng “Agi!”

Hinto 

Ito ay ang pagtigil sa pagsasalita na maaaring panandalian (sa gitna ng pangungusap), o pangmatagalan (sa katapusan ng pangungusap).  Sa pasulat na komunikasyon, sinisimbolo ng kuwit (,) ang panandaliang paghinto at ng tuldok (.) ang katapusan ng pangungusap. 

Halimbawa

Juan Carlo Jose ang pangalan niya.//

(Tinutukoy si Juan Carlo Jose at sinasabi ang kanyang buong pangalan.  Maaaring itinuturo lamang si Juan Carlo Jose, o maaari rin namang kaharap siya ng mga nag-uusap.)

Juan/ Carlo Jose ang pangalan niya.//

(Kinakausap si Juan, at ipinakikilala sa kanya si Carlo Jose.)

Juan Carlo/ Jose ang tawag sa kanya.//

 

(Kausap ang isang lalake na Juan Carlo ang pangalan.  Ipinakikilala sa kanya si Jose, o kaya’y itinuturo si Jose.)